Pod krovnom temom ovogodišnjeg Bijenala „Inteligencija. Prirodna. Veštačka. Kolektivna“, izložba će ponuditi odgovor kako različite vrste inteligencije – od onih koje nalazimo u prirodi, preko tehnologije i veštačke inteligencije, do one koju razvijamo zajedno kao društvo – utiču na to kako gradimo i zamišljamo prostore u kojima živimo.

Analizom lokalno specifičnog narativa vezanog za uspostavljanje razgraničenja u zemlji, kao podjednako prostornog i kulturološkog crnogorskog fenomena – međe – autori izložbe ga u svom radu prevode u konstelaciju nastanjenih, lebdećih, polikarbonatnih oblika.

Arhitektura ovih oblika, ali i cele konstelacije ukazuje na medijatorsku ulogu arhitekture u svetu budućnosti i jasno odgovara na pitanje Karla Ratija, komesara Venecijanskog bijenala arhitekture, o razumevanju arhitekture kao agenta i alata kojim uspostavljamo veze među različitim vrstama i svetovima.

Arhitektura postavke shvaćena kao granični prostor umetnosti i nauke, na mikro nivou donosi uvid u razvoj mikro sveta – stanovnika polikarbonatnih oblika – specifičnih bakterijskih kultura prikupljenih na lokalitetima u Crnoj Gori.

Istraživanje mikrobioloških procesa i njihovog potencijala za primenu u arhitekturi i građenju jeste naučni osnov ovog rada, koji približava i čini prijemčivim za analizu posmatraču ono što u svakodnevnom životu ostaje nevidljivo.

„Živa laboratorija“ uspostavljena na ovaj način nudi istraživanje i učenje iz mikroprocesa, otvarajući opcije za razmatranje potencijalnih analognih primena ovih procesa u graditeljskim praksama budućnosti.

„Kroz projekat laboratorije na otvorenom, arhitektura se postavlja u uporednu ravan sa fenomenom međe i posmatra se kao granični prostor između umjetnosti i nauke. Kroz analizu mikroorganizama sa crnogorskog prostora i tradicionalnih načina gradnje, autorski tim osvetljava kako priroda može oblikovati održivu budućnost arhitekture”, saopštila je Mirjana Đurišić.

Kustokinja izložbe dr Miljana Zeković objašnjava: „Tokom šestomjesečnog trajanja Bijenala arhitekture, u Paviljonu Crne Gore radiće laboratorija u kojoj će posetioci imati priliku da urone u svijet razvoja mikroprocesa bakterija izolovanih iz uzoraka tla sakupljenih po cijeloj Crnoj Gori na Durmitoru, Skadarskom jezeru, Bukumirskom jezeru i dr. Ovi procesi realizovaće se u plutajućoj polikarbonatnoj laboratoriji instaliranoj u paviljonu. BIO pigmenti i zanimljive prostorne konstelacije nastale razvojem ovih kultura, direktna su zamena za opasne komponente zasnovane na petrohemijskim procesima i teškim metalima, koje danas koristimo, i predstavljaju održiva rešenja u poljima ekologije, arhitekture i konstrukterstva budućnosti. Partner u ovom istraživanju je Institut za molekularnu genetiku i genetski inženjering Univerziteta u Beogradu, pionir u razvoju ovih tema u regionu.“

„Razumevanje zemlje u ovom radu podrazumijeva davanje glasa tlu kroz alegorije, crtež, nauku, poeziju i zvuk. Ovim interdisciplinarnim pristupom prepliću se analitičke metode i umjetnička interpretacija, omogućavajući slojevito razumijevanje ekosistema. Arhitektura se ne posmatra kao fiksna i nepromenljiva, već kao procesualna i evolutivna forma koja može rasti, transformisati se, sarađivati sa prirodom. Podnaslov Intersticijum označava prostore preobražaja i nevidljive sile koje oblikuju percepciju prostora. Ovakav spoj naučne metodologije i umetničkog izraza otvara mogućnost za dublje promišljanje ekoloških, materijalnih i filozofskih aspekata arhitekture, pozivajući na kritičku refleksiju o ljudskoj ulozi u ciklusima uništenja i ponovnog stvaranja. Ovaj projekat nas uvodi u prostor u kome se brišu konvencionalne granice između nauke i umjetnosti – gdje nauka počinje da mašta, a umetnost se oslanja na činjenice“, izjavio je vođa autorskog tima, Šuković.

„Ova prostorna instalacija ne prikazuje gotovo rješenje, već poziva publiku na sopstveno promišljanje otvarajući pitanja o relacijama mikro – makro, prirodno – vještačko i tradicionalno – savremeno. Upravo ta sposobnost prostora da stimuliše stvaranje novih odnosa i značenja može se posmatrati kao oblik inteligencije – ne zadate, već prostorno generisane kroz odnose, percepciju i tumačenje. Na ovaj način otvaraju se i pitanja arhitekture – promišljanjem o upotrebi održivih lokalnih materijala, generativnim modelima razvoja, prostornim politikama i teritorijalnim odnosima, kao i savremenim programima, čime se ujedno preispituju granice arhitekture kao discipline“,naveo je jedan od autora Dejan Todorović.

Emir Šehanović nam približava instalaciju rečima: „Kao osnovni gradivni element našeg rada koristimo oblike konstruisane od providnog klirita, koji oponaša kamen kao tradicionalni simbol međe.

Njegova providnost ga istovremeno dematerijalizuje, čineći ga fluidnim i nestalnim. Umesto da fiksira prostor, on ga otvara za interpretaciju.

Osim fizičke prisutnosti, ovi objekti funkcionišu kao ekosistemi zbog svog sadržaja.

Oni nisu statični, već predstavljaju okvir u kojem dolazi do interakcije između bioloških i materijalnih sistema.

Na taj način istražuju granice između prirodnog i vještačkog, trajnog i privremenog, stabilnog i transformativnog.“

Organizator izložbe je Ministarstvo prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine – Direktorat glavnog državnog arhitekte, uz podršku Vlade Crne Gore.

Crna Gora će ovaj put nacionalni paviljon otvoriti u galerijskom prostoru ArteNova, smeštenom na lokaciji Campo San Lorenzo u Veneciji.

Izložba traje do 23. novembra 2025. godine. (kraj) dep/dj